Mỹ áp thuế cao lên 14 quốc gia, Việt Nam đang có lợi thế?

Trong bức tranh thương mại quốc tế đầy biến động, đặc biệt khi Hoa Kỳ công bố áp thuế cao lên 14 quốc gia, Việt Nam nổi lên như một điểm sáng với những lợi thế nhất định. Bắt đầu từ ngày 1/8/2025, các mức thuế quan Mỹ 2025 sẽ chính thức có hiệu lực, và điều đáng chú ý là Việt Nam đang giữ được vị thế thuận lợi hơn so với nhiều đối thủ trong khu vực.

Mức áp thuế cao: Cơ hội hay thách thức?

Ngày 8/7, chính quyền Tổng thống Donald Trump công bố quyết định áp thuế cao đối với 15 quốc gia chưa đạt thỏa thuận thương mại với Hoa Kỳ, có hiệu lực từ ngày 1/8/2025. Mức thuế này được xem là biện pháp cứng rắn nhằm bảo vệ sản xuất nội địa Mỹ trước tình trạng lách luật và gian lận thương mại.

Tổng thống Trump cũng đưa ra cảnh báo rõ ràng rằng nếu các quốc gia này trả đũa bằng cách tăng thuế xuất khẩu Mỹ, mức thuế đối ứng áp dụng sẽ bị cộng thêm tương ứng. Điều này cho thấy chính sách thuế quan Hoa Kỳ đang trở nên ngày càng cứng rắn hơn.

Trong bối cảnh này, Việt Nam đang nhận được một tín hiệu tích cực khi mức thuế 20% áp dụng cho hàng hóa của chúng ta thấp hơn đáng kể so với mức 46% trước đây. Điều này tạo ra một lợi thế cạnh tranh rõ rệt so với nhiều quốc gia khác trong khu vực Đông Nam Á. Cụ thể, Thái Lan và Campuchia đang đối mặt với mức thuế 36%, Indonesia là 32%, trong khi Lào và Myanmar phải chịu mức thuế lên tới 40%.

Sự chênh lệch này giúp hàng hóa Việt Nam có sức cạnh tranh tốt hơn khi tiếp cận thị trường Mỹ, vốn là một trong những thị trường tiêu thụ lớn nhất thế giới. Dù Mỹ áp thuế cao lên các đối tác, Việt Nam vẫn có thể tìm thấy cơ hội.

Theo nhận định từ Chứng khoán ACBS, những thông tin tiêu cực nhất về thuế quan có thể được coi là đang tạm lắng xuống. Điều này mang lại sự ổn định và dự đoán tốt hơn cho các doanh nghiệp Việt Nam, giúp họ lên kế hoạch sản xuất và xuất khẩu một cách hiệu quả hơn.

Bài toán “hàng trung chuyển” và quy định về xuất xứ dưới tác động của thuế quan Hoa Kỳ

Dù đang sở hữu lợi thế về mức thuế, Việt Nam vẫn phải đối mặt với một thách thức lớn khác: vấn đề “hàng trung chuyển” và quy định về xuất xứ hàng hóa. Với tỷ lệ nhập khẩu nguyên vật liệu rất cao ở hầu hết các nhóm ngành xuất khẩu lớn (trừ nông lâm thủy sản) và hàm lượng giá trị từ khối FDI đối với xuất khẩu cũng rất cao, việc đàm phán tỷ lệ thuế “trung chuyển” và định nghĩa chính xác về hàng “trung chuyển” là tiêu điểm quan trọng trong thời gian tới để tránh bị Mỹ áp thuế cao hơn.

Theo Chứng khoán Mirae Asset, quy định về xuất xứ của Hoa Kỳ dựa trên tiêu chí “chuyển đổi đáng kể” (substantial transformation). Nói cách khác, sản phẩm cần trải qua quá trình biến đổi đáng kể tại một quốc gia, đủ để tạo thành một mặt hàng mới với tên gọi, tính chất hoặc chức năng khác biệt so với ban đầu. Các quy trình đơn giản như lắp ráp, đóng gói lại, hoặc quá cảnh sẽ không được xem là đủ điều kiện để xác lập xuất xứ mới. Đây là điểm mấu chốt khi Mỹ áp thuế cao với hàng hóa.

Tuy vậy, theo nghiên cứu của John M. Peterson (2023), cách mà Cục Hải quan và Bảo vệ Biên giới Hoa Kỳ (CBP) áp dụng tiêu chí ‘chuyển đổi đáng kể’ ngày càng cho thấy sự thiếu đồng nhất trong thực tiễn. Sự thiếu nhất quán này dẫn đến nhiều tranh chấp và thách thức cho doanh nghiệp, tạo ra một môi trường bất định và đặt ra rủi ro cho các nhà xuất khẩu Việt Nam, ngay cả khi họ tin rằng đã đáp ứng đủ tiêu chí.

Mỹ sẽ xem một sản phẩm là hàng chuyển tải nếu nó có xuất xứ từ quốc gia khác và chỉ trải qua các công đoạn xử lý đơn giản tại Việt Nam trước khi xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ. Điều này đòi hỏi các doanh nghiệp hiện phải lập hồ sơ tài liệu một cách tỉ mỉ cho toàn bộ quy trình sản xuất và chuỗi cung ứng của mình để chứng minh nguồn gốc hàng hóa và tránh bị áp thuế cao.

Nỗ lực chống gian lận xuất xứ và gia tăng nội địa hóa khi Mỹ áp thuế cao

Để hạn chế rủi ro bị áp thuế cao chuyển tải 40%, Việt Nam đã và đang tăng cường các nỗ lực chống gian lận xuất xứ. Chỉ thị 09/CT-BCT nêu rõ việc tăng cường kiểm tra và giám sát chặt chẽ về xuất xứ hàng hóa từ phía Chính phủ. Chỉ thị này đặc biệt yêu cầu siết chặt quy trình xác minh và thực hiện Giấy chứng nhận xuất xứ (C/O), với mức độ nghiêm ngặt cao hơn so với các quy định trước đây tại Nghị định 31/2018/NĐ-CP. Điều này cho thấy sự quyết tâm của Việt Nam trong việc đối phó với các vấn đề liên quan đến thuế quan Mỹ 2025.

Đồng thời, Chính phủ cũng thúc đẩy sự phối hợp giữa Tổng cục Hải quan, Bộ Công Thương và VCCI nhằm tăng cường giám sát, đảm bảo việc cấp C/O được kiểm soát một cách minh bạch và chính xác. Điều này nhằm đảm bảo tính minh bạch và chính xác của thông tin xuất xứ, bảo vệ uy tín của hàng hóa Việt Nam trên trường quốc tế và giảm thiểu nguy cơ bị Mỹ áp thuế cao oan.

Doanh nghiệp sản xuất tại Việt Nam đang đối mặt với áp lực lớn trong việc chứng minh rằng sản phẩm của họ đáp ứng đúng tiêu chí ‘chuyển đổi đáng kể’ để được công nhận là hàng hóa có xuất xứ Việt Nam.

Cách làm thiết thực và rõ ràng nhất để đáp ứng yêu cầu này là tăng tỷ lệ nội địa hóa, thông qua việc chủ động tìm kiếm nguồn linh kiện và nguyên liệu đầu vào từ trong nước hoặc đa dạng hóa từ các đối tác khác ngoài khu vực bị áp thuế cao. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu rủi ro bị áp thuế chuyển tải mà còn góp phần phát triển ngành công nghiệp phụ trợ trong nước.

Phát triển chuỗi cung ứng nội địa: Con đường dài nhưng bền vững trước thuế xuất khẩu Mỹ

Ở góc độ khác, doanh nghiệp nội địa cũng sẽ được thúc đẩy phát triển chuỗi cung ứng theo chiều sâu trong nước để tăng tính chủ động và giá trị gia tăng. Việc tự chủ về nguyên vật liệu và các công đoạn sản xuất sẽ giúp Việt Nam giảm sự phụ thuộc vào nguồn cung nước ngoài, tăng khả năng kiểm soát chất lượng và giảm chi phí logistics. Điều này đặc biệt cần thiết trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu liên tục biến động, nhất là khi nguy cơ Mỹ áp thuế cao đang trở thành hiện thực rõ ràng hơn bao giờ hết.

Tuy nhiên, quá trình triển khai thực tế của việc phát triển chuỗi cung ứng nội địa sẽ không quá thuận lợi trong ngắn hạn. Nó đòi hỏi sự đầu tư lớn vào công nghệ, cơ sở hạ tầng, và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Bên cạnh đó, việc xây dựng một hệ sinh thái các nhà cung ứng đủ mạnh và đa dạng cũng cần thời gian và sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Mỹ áp thuế cao lên một số quốc gia, nhưng Việt Nam vẫn duy trì được mức thuế thấp hơn, mang lại lợi thế đáng kể trong ngắn hạn. Tuy nhiên, để duy trì và phát huy lợi thế này về lâu dài, Việt Nam cần tiếp tục nỗ lực trong việc minh bạch hóa quy trình xuất xứ, chống gian lận thương mại và đặc biệt là thúc đẩy nội địa hóa chuỗi cung ứng.

Đây là những bước đi chiến lược quan trọng giúp doanh nghiệp Việt Nam vững vàng hơn trên trường quốc tế, góp phần vào sự phát triển bền vững của nền kinh tế đất nước, ngay cả khi đối mặt với các chính sách thuế quan Hoa Kỳ và khả năng thuế đối ứng.